تغییر برآورد استراتژیک غرب از ایران هم‌زمان با حضور نماینده روسیه در تهران

گروه سياست خارجي- علي نادري: "طرح گام به گام" نام جدیدترین پروژه و طرح در مورد موضوع هسته‌ای ایران است که نیکولای پاتروشف، معاون امور شورای امنیت ریاست‌ جمهوری روسیه قرار است طی حضورش در تهران آن را دنبال کند.

این طرح که پیشنهاد روسی به طرفین 1+5 و ایران است، در ماه‌های اخیر از سوی مقام‌هاي روسیه با امریکا و اعضای 1+5 به مشورت گذاشته شده و اکنون پاتروشف به ایران آمده است تا این طرح را با مقام‌هاي ایرانی نیز در میان بگذارد. رویترز، مبنای این طرح را گفت‌و گو و حل گام به گام موضوع‌هاي موجود در مورد موضوع هسته‌ای ایران برشمرده‌ است.

اما محتوای این طرح هرچه که باشد، نفس طرح آن در شرایط کنونی موضوع هسته‌ای ایران، از واقعیتی حکایت دارد که همان تغییر برآورد استراتژیک طرف غربی و خصوصا 1+5 از ایران، موضوع هسته‌ای و میزان اثرگذاری تحریم‌ها بر توقف روند این برنامه صلح آمیز است.

هر چند اوباما تلاش کرد با ژست تغییر و با در پیش گرفتن تحریم‌های به قول خود شدیدتر علیه ایران، از مجرای سازمان ملل، وضع قوانین جدید در امریکا و اجبار اروپا برای در نظر گرفتن تحریم‌های بیشتر، به موفقیتی در توقف هر چند اندک و کوتاه مدت برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران برسد، اما نصب نسل جدید سانتریفیوژها در مراکز هسته‌ای ایران و خیز بلند ایران برای غنی‌سازی 20 درصدی حکایت از ناکارآمدی این تحریم‌ها در مجاب کردن ایران برای توقف روند برنامه هسته‌ای خود دارد.

این درحالی است که هزینه گزاف تقابل با قدرت‌های اقتصادی و سیاسی جهانی همچون چین و روسیه برای تن دادن به تحریم‌ها علیه ایران از یک سو و ضرر بزرگ شرکت‌های غربی برای قطع ارتباط تجاری با ایران از سوی دیگر موجب شده است تا غرب به سمت جمع بندی برآورد جدیدي در مورد برنامه هسته‌ای ایران حرکت کند. برآوردي که به نظر می‌رسد مهم‌ترین نشانه آن، پیشنهاد "طرح گام به گام" از سوی روسیه به ایران باشد.

شاید بتوان این برآورد جدید غرب را که می‌رود در قالب "طرح گام به گام" پیشنهادی از سوی روسیه، به یک قرائت رسمی و واحد در میان اعضای 1+5 تبدیل شود، بر مبنای چند اصل جدی استوار دانست.

اولین تغییر عمده در برآورد استراتژیک غرب از برنامه هسته‌ای ایران، تغییر نگرش در میزان کارآمدی یا ناکارآمدی تحریم‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران است. آنچه که امروز پس از چندسال تحریم‌های پراکنده و نزدیک به دو سال تحریم جدی اقتصادی ایران، این برنامه هسته‌ای نه تنها متوقف نشده است، بلکه با پیشرفت‌های جدی مواجه بوده است.

همین بی‌اثر بودن تحریم‌ها بر روی برنامه هسته‌ای ایران در مقابل هزینه‌های سنگین این تحریم‌ها از جمله درگیری با چین و روسیه و محروم کردن شرکت‌های بزرگ غربی از بازار پر سود اقتصاد ایران، این برآورد کلان و جدید را به وجود آورده است که تحریم نمی‌تواند شیوه‌ی موثري برای توقف و یا حل اختلاف‌هاي موجود در برنامه هسته‌ای ایران باشد. این شاید یکی از اصلی‌ترین پایه‌های برآورد استراتژیک جدید غرب از ایران و از اصلی‌ترین محورهای "طرح گام به گام" پیشنهادی روسیه باشد.

اما از سوی دیگر، اقناع غرب از جمله امریکا و اروپا و حتی محافل تندرو در اسرائیل بر غیر نظامی بودن برنامه هسته‌ای ایران یکی دیگر از مبانی اصلی برآورد جدید استراتژیک غرب از برنامه هسته‌ای ایران است. با اینکه در آخرین برآورد نهادهای امنیتی امریکا که با اعمال نفوذ کوپر در امریکا منتشر شد، از برنامه پنهان نظامی ایران سخن به میان آمده بود، ولی به نظر می‌رسد، واقعیت‌هاي موجود، غرب را متقاعد کرده باشد که ایراد این اتهام به ایران به هزینه‌های گزاف آن نمی‌ارزد.

از سوی دیگر، شرایط ایران در منطقه به نحوی است که جایگاه ایران به‌واسطه انقلاب‌های به وقوع پیوسته در خاورمیانه، بدون هزینه‌ای خاص، در حال تقویت است و این مصادف شده است با تقلیل جایگاه امریکا و افزایش ضریب نفرت مردم از این کشور.

این درحالی است که سیاست‌های امریکا در افغانستان و عراق، به سود اهداف استراتژیک ایران شکست مشهودی را شاهد بوده است. بر همین مبنا، غرب خود را ناچار می‌بیند که در شرایط کنونی، علاوه بر موضوع هسته‌ای، پرونده جدیدي را برای مذاکره با ایران که پرونده موضوع‌هاي منطقه‌ای است، بگشاید.

این تغییر رویکرد درحالی است که تا پیش از این با وجود تاکید ایران بر گسترده بودن موضوع‌هاي مذاکره، غرب تنها موضوع هسته‌ای را قابل مذاکره با ایران می‌دانست.

ثبات نظام در حل مسائل داخلی همچون فتنه 88 و مسائل اخیر نیز موجب شده است تا در برآورد جدید، غرب نتواند حساب ویژه‌ای روی اثرگذاری بر سیاست هسته‌ای ایران از طریق ایجاد و افزایش شکاف سیاسی و اجتماعی باز کند.

شاید مهمترین رکن برآورد جدید استراتژیک غرب در مورد برنامه هسته‌ای ایران را بتوان نگاه جدید غرب به نحوه واکنش ایران به "فشارها" دانست. این نگاه جدید که معتقد است ایرانی‌ها به صورت تاریخی در مقابل "فشارها" واکنش سخت و منفی از خود به نمایش می‌گذارند و در مقابل، با تشویق و تعامل، همکاری خوبی از خود به نمایش می‌گذارند، نکته‌ای است که مبنای طرح گام به گام روسیه هم قرار گرفته و در گزارش اخیر کلاپر به عنوان نماینده نهادهای امنیتی امریکا به مجلس سنای این کشور نیز بر آن تاکید شده است.

به نظر می‌رسد تغییر برآورد استراتژیک غرب به ایران که شاید نشانه آن را بتوان در طرح گام به گام روسیه مشاهده کرد، غرب را بتواند از بن بست پرهزینه‌ای که در موضوع هسته‌ای ایران برای خود ایجاد کرده است، برهاند. هرچند نگاه طرف ایرانی همواره به گفت‌وگوها مثبت بوده است، اما نتیجه بخش بودن هر طرحی منوط به در نظر گرفتن حقوق ایران خواهد بود.